Waar is het morele kompas? (en andere luchtballonnen)

Reactie op ‘Wie draait het kompas weg van presteren en gewin?’, van Bert Laeyendecker, in Trouw van maandag 7 juli 2014

We hebben ons weer collectief kunnen verbazen over de opstelling  van degenen die zijn gehoord door de Enquêtecommissie woningcorporaties. Opnieuw klonk de retorische vraag ‘waar is het morele kompas gebleven’? Nota bene gesteld door een van de hoofdrolspelers. We knikken instemmend en laten het erbij..

Toch verdient deze vraag het om onderzocht te worden. Zij raakt de kern. Waarom verschuiven waarden en normen zodanig dat de leden van een groep niet ervaren dat zij afgedwaald zijn van de waarden en normen van de overige burgers? Herhaaldelijk hebben we het antwoord proberen te achterhalen via onderzoek- (olv Femke Halsema), en enquêtecommissies.

Misschien wordt het tijd dat we vaststellen dat het effect van die rapporten vrijwel nihil is. Zijn het formuleren van (nog meer) regels, codes en criteria wel het geëigende middel om gedrag bij te sturen? Waarschijnlijk niet. Het raakt ons niet. Het bedreigt ons niet, we zeggen dat we alle regels zullen toepassen en we kunnen weer doorgaan op hetzelfde pad.

Op deze manier leggen we verklaringen voor ontsporend gedrag buiten onszelf, bij onpersoonlijke regels, codes, op te leggen KPI’s of andere kwantitatieve criteria. Of letterlijk bij anderen. Wij ‘offeren’ de slechterik en gaan over tot de orde van de dag.

We roepen nog wat over ‘moreel kompas’,  en laten het hierbij, zodat we zelf in ieder geval buiten schot blijven.

Maar het beschikken over een moreel kompas gaat over levenskunst. Over het leven begrijpen en daarmee zo kunnen omgaan dat we bijdragen aan het ‘goede’. Het gaat om waarden die we beleven. Hulde aan die mensen die in staat zijn om waarden, beleving en prestatie bij elkaar te brengen. Dus laten we niet alleen iets zeggen over ‘moreel kompas’, maar ook vooral het goede voorbeeld zijn. En daarmee bijdragen aan het veranderen van ‘kompassen’ die Bert Laeyendecker zo treffend verwoord. Want uiteindelijk is ons individuele morele kompas geworteld in het gemeenschappelijke.