De prijs van de vrijheid!

 

De parlementaire onderzoekscommissie nadert het einde van de openbare verhoren. We hebben ons weer stevig kunnen verbazen en opwinden over de schijnbaar onbegrensde brutaliteit en hebzucht die uit het gedrag van een aantal van de hoofdpersonen lijkt te spreken.

Ik moest denken aan het boek van Rüdiger Safranski met als titel “het kwaad – het drama van de vrijheid”.  In dit werk probeert deze Duitse filosoof de oorsprong van ‘het kwaad’ te achterhalen. En hij gaat ver terug! In de kern stelt hij dat ‘het kwaad’ een consequentie is van de vrijheid die de mens verkreeg met de ontwikkeling van het bewustzijn. De zondeval is één van de oeroude metaforen waarin hiervan wordt verhaald, met de prachtige paradox dat voordat God de mens het eerste verbod oplegde, het kwaad niet bestond. Met het eten van de boom der kennis (van goed en kwaad), werd de mens zichzelf bewust en ontstonden de basale menselijke emoties die sindsdien de mens onderscheidt van het dier.

Het kwaad als prijs van de vrijheid.

Deze gedachte bleef bij me terwijl ik nadacht over de openbare verhoren, waaruit het beeld ontstaat van een praktijk waarin mensen in ongekende machtsposities ten gronde gaan aan gedrag dat belangrijke morele grenzen overschrijdt. En waarvan ze niet de indruk wekken zich daarvan bewust te zijn. Want omdat het kon, deden we het ook, zo luidde in de kern de verdediging van enkele van hen. En daarnaast het beeld van de toeschouwers die zichzelf verlustigen aan het gekooide beest.

We weten uit de psychologie (en de biologie) dat het streven naar zelfbehoud één van de meest fundamentele drijfveren is van mens en dier.  Je zou verwachten (en hopen) dat naarmate aan deze drijfveer is voldaan andere waarden en drijfveren aan betekenis winnen. En dat het dier in de mens het aflegt tegen de hogere menselijke graad van bewustzijn, waarbij niet het eigen belang centraal staat, maar hogere, universele principes.

Het heeft iets van het volstrekt irrationele gedrag waarmee Luis Suarez zich onsterfelijk heeft gemaakt op het wereldkampioenschap voetbal met zijn woeste beet in de nek van een tegenstander: de intelligente speler die zonder aanleiding of noodzaak vervalt in het primitieve gedrag waarmee hij zich vroeger op straat staande hield.

Misschien is dat de les die we uit dit alles moeten trekken: wees u bewust van het dier in uzelf!